Ojciec może uznać dziecko aż do osiągnięcia przez nie pełnoletności, czyli do 18. roku życia. Wyjątkiem są sytuacje, w których toczy się już sprawa sądowa o ustalenie ojcostwa. Sprawdź, jak wygląda procedura uznania dziecka i jakie są jej skutki.
Czym jest uznanie dziecka przez ojca i na czym polega ta procedura?
Uznanie dziecka przez ojca to formalna procedura prawna, polegająca na dobrowolnym oświadczeniu mężczyzny, że jest biologicznym ojcem danego dziecka. Służy ona ustaleniu ojcostwa, gdy dziecko przyszło na świat poza małżeństwem, a matka wyraża na to zgodę.
Uznanie ojcostwa wymaga osobistego złożenia oświadczenia przez mężczyznę przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, sądem lub konsulem, przy jednoczesnej zgodzie matki dziecka. Oświadczenie musi być złożone osobiście; nie ma możliwości dokonania tego przez pełnomocnika. Procedura uznania jest skuteczna tylko wtedy, gdy matka, jednocześnie lub bezpośrednio po ojcu, potwierdzi swoją zgodę.
Pod względem formalnym, ta procedura nie wymaga okazania dodatkowych dowodów, jak testy DNA, o ile nie pojawiają się wątpliwości dotyczące pochodzenia dziecka, a matka współdziała i potwierdza ojcostwo. Do wymaganych dokumentów należą zazwyczaj dowody osobiste rodziców oraz odpis aktu urodzenia dziecka (jeśli został już sporządzony). Skutkiem uznania dziecka jest nabycie przez ojca pełnych praw i obowiązków rodzicielskich, w tym władzy rodzicielskiej, prawa do kontaktów oraz obowiązku alimentacyjnego.
Ile czasu ojciec ma na uznanie dziecka według polskiego prawa?
Ojciec dziecka może uznać je zarówno przed narodzinami, jak i po, aż do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, czyli 18 lat – wynika to wprost z art. 78 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Polskie prawo nie przewiduje krótszego terminu; ojciec może wyrazić uznanie w dowolnym momencie przed uzyskaniem przez dziecko pełnej zdolności do czynności prawnych. Jeśli dziecko osiągnie pełnoletność, uznanie jest możliwe wyłącznie za jego zgodą.
Przed narodzinami dziecka uznanie jest dopuszczalne po upływie 12 tygodnia ciąży, jednak tylko w obecności matki. Po narodzinach, rodzic ma czas do 18. urodzin dziecka na dopełnienie formalności – po tym czasie możliwa jest już wyłącznie sądowa procedura ustalenia ojcostwa. Oznacza to, że polskie prawo pozostawia ojcu dziecka bardzo szerokie ramy czasowe na uznanie ojcostwa, nie określając surowszych terminów niż moment osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
Jak wygląda proces uznania dziecka w urzędzie stanu cywilnego?
Aby dokonać uznania dziecka w urzędzie stanu cywilnego, konieczne jest osobiste stawiennictwo ojca oraz matki dziecka w wybranym USC. Oboje muszą posiadać ważne dokumenty tożsamości, a jeśli dziecko już się urodziło – również odpis aktu urodzenia dziecka. Cała procedura polega na złożeniu oświadczenia o uznaniu ojcostwa w obecności kierownika urzędu stanu cywilnego, który następnie sporządza protokół i przekazuje go do akt stanu cywilnego.
Oprócz obecności osobistej i dokumentów, potrzebna jest pełna zgoda matki dziecka; akt uznania nie dojdzie do skutku bez jej udziału i potwierdzenia tożsamości. Po złożeniu oświadczeń i podpisaniu protokołu, kierownik urzędu dokonuje wzmianki o uznaniu ojcostwa w akcie urodzenia. Taka procedura jest całkowicie bezpłatna i trwa zwykle nie dłużej niż kilkanaście minut, choć czas oczekiwania może wydłużyć się w przypadku konieczności tłumaczenia dokumentów albo obecności osoby niepełnoletniej.
W określonych sytuacjach, na przykład, gdy jeden z rodziców nie może się stawić w USC, uznanie ojcostwa może odbyć się także przed sądem, konsulem lub notariuszem. Jeżeli ojciec i matka nie władają językiem polskim, obecność tłumacza przysięgłego jest obowiązkowa. Uznanie dziecka można przeprowadzić zarówno przed, jak i po jego narodzinach, jednak zawsze wymagane są osobiste oświadczenia rodziców składane osobiście lub (w wyjątkowych przypadkach) przez pełnomocnika z odpowiednim upoważnieniem notarialnym.
Czy można uznać dziecko po jego narodzinach i jaki jest maksymalny termin?
Ojciec ma możliwość uznania dziecka zarówno przed jego narodzinami, jak i po urodzeniu. Uznanie dziecka po narodzinach pozostaje możliwe przez cały okres jego życia, aż do momentu, gdy ukończy ono 18 lat, czyli uzyska pełnoletność.
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, uznanie dziecka po osiągnięciu przez nie pełnoletności nie jest już dozwolone, nawet jeśli nie zostało ono wcześniej dokonane. Prawo wymaga, by takie uznanie było dokonane osobiście przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, sądem albo za granicą przed polskim konsulem.
W praktyce nie istnieje sztywny, krótkoterminowy termin na uznanie dziecka po jego urodzeniu – można tego dokonać w dowolnej chwili, zanim dziecko ukończy 18 lat. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy dziecko ma ukończone 13 lat – wówczas, poza zgodą matki i ojca, konieczna jest również wyraźna zgoda dziecka.
Co się stanie, jeśli ojciec nie uzna dziecka w wymaganym czasie?
Jeśli ojciec nie uzna dziecka w przewidzianym terminie, formalnie nie staje się jego prawnym ojcem. Oznacza to, że nie zostaje wpisany do aktu urodzenia dziecka jako ojciec, a dziecko pozostaje z nieustalonym ojcostwem. W takiej sytuacji matka lub samo dziecko – po osiągnięciu pełnoletności – mogą wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa przed sądem.
Skutkiem braku uznania w wymaganym czasie jest konieczność przeprowadzenia sądowego postępowania o ustalenie ojcostwa, które może być wszczęte niezależnie od woli ojca. Taka sprawa wymaga przedstawienia dowodów, na przykład badań DNA, i trwa zazwyczaj kilka miesięcy. Jeśli ojciec uzna dziecko już po przekroczeniu określonego terminu (np. gdy dziecko ukończyło 18 lat), uznanie może być utrudnione lub wymagać odrębnych oględzin prawnych przez sąd.
W sytuacji, gdy ojciec nie uzna dziecka, mogą pojawić się dodatkowe komplikacje dotyczące nazwiska dziecka, dziedziczenia czy praw do alimentów, ponieważ są one bezpośrednio zależne od potwierdzenia ojcostwa. Brak uznania uniemożliwia także automatyczne wykonywanie praw i obowiązków rodzicielskich, takich jak podejmowanie decyzji dotyczących wychowania czy opieki nad dzieckiem.
Jakie konsekwencje niesie ze sobą brak uznania dziecka przez ojca?
Brak uznania dziecka przez ojca skutkuje brakiem powstania między nimi prawnego pokrewieństwa, co oznacza, że dziecko formalnie nie ma ojca wpisanego w akcie urodzenia. Konsekwencją takiej sytuacji jest brak praw ojca do dziecka, takich jak prawo do kontaktów czy współdecydowanie o najważniejszych sprawach związanych z wychowaniem i edukacją.
Z punktu widzenia dziecka sytuacja ta wiąże się z ograniczeniem praw dziedziczenia po ojcu, a także uniemożliwia dochodzenie alimentów bez wcześniejszego ustalenia ojcostwa w sądzie. Dziecko bez uznania nie ma również ustawowo zapewnionego prawa do noszenia nazwiska ojca ani do korzystania z jego obywatelstwa w przypadku rodziców różnych narodowości.
Brak uznania negatywnie wpływa również na sytuację prawną matki, która przejmuje pełną odpowiedzialność rodzicielską i finansową. Dodatkowo, formalny brak ojca komplikuje ustalenie tożsamości dziecka, co może powodować trudności administracyjne i psychologiczne, między innymi podczas kontaktów z instytucjami, szkołami czy służbą zdrowia.
