Hemoroidy – czy mogą być groźne dla zdrowia?

Hemoroidy najczęściej powodują jedynie dyskomfort i ból, jednak w niektórych przypadkach mogą prowadzić do groźniejszych powikłań, takich jak niedokrwistość z powodu przewlekłej utraty krwi czy zakrzepicy. Ignorowanie objawów i brak leczenia bywa źródłem poważniejszych problemów zdrowotnych, dlatego warto wiedzieć, kiedy hemoroidy przestają być tylko wstydliwą dolegliwością, a stają się realnym zagrożeniem.

Czym są hemoroidy i jak je rozpoznać?

Hemoroidy to powiększone i patologicznie zmienione naczynia żylne zlokalizowane w kanale odbytu. U zdrowej osoby obecność hemoroidów jest fizjologiczna – są to tzw. guzki krwawnicze pełniące funkcję uszczelniającą i kontrolującą wydalanie gazów oraz stolca. Problem pojawia się, gdy ulegają one powiększeniu, przekrwieniu lub wypadaniu poza kanał odbytu, co określane jest chorobą hemoroidalną.

Charakterystycznymi objawami pozwalającymi rozpoznać hemoroidy są: bezbolesne, jasnoczerwone krwawienia z odbytu podczas lub po wypróżnieniu, świąd, pieczenie, uczucie niepełnego wypróżnienia oraz obecność uwypukleń lub miękkich guzków w okolicy odbytu. W zaawansowanych stadiach może dochodzić do silnego bólu związanego z zakrzepicą hemoroidów zewnętrznych lub zakleszczeniem guzków. W badaniu per rectum lekarz często wyczuwa powiększone, miękkie twory przy wewnętrznej ścianie odbytu.

Różnicowanie hemoroidów z innymi schorzeniami jest bardzo istotne, ponieważ podobne objawy mogą powodować m.in. szczelina odbytu, polipy, przetoka odbytu czy rak odbytnicy. U około 40% pacjentów pierwszy objaw – krwawienie – jest bagatelizowany przez długi czas, co sprzyja rozwojowi choroby. Objawy nasilają się przy długotrwałym siedzeniu, po spożyciu alkoholu i pikantnych potraw oraz przy zaparciach, które powodują zwiększone ciśnienie w naczyniach żylnych odbytu.

Do samodzielnego rozpoznania choroby hemoroidalnej potrzebna jest obserwacja kilku powtarzających się symptomów – jednorazowa obecność krwi w stolcu nie wystarcza do postawienia diagnozy. W celu potwierdzenia schorzenia wykonuje się badanie anoskopowe lub rektoskopowe, co umożliwia ocenę wielkości, lokalizacji i stopnia zaawansowania zmian. Hemoroidy dzieli się na cztery stopnie zaawansowania, co wpływa na wybór leczenia i częstość powikłań.

Dlaczego powstają hemoroidy i kto jest na nie narażony?

Rozwój hemoroidów wiąże się ze wzrostem ciśnienia żylnego w obrębie odbytu oraz miednicy. Najczęstszą przyczyną jest przewlekłe zwiększenie ciśnienia podczas wypróżnień, szczególnie w wyniku uporczywych zaparć, siedzącego trybu życia oraz podnoszenia ciężarów. Otyłość, przewlekły kaszel, ciąża i poród również istotnie podnoszą ryzyko, ponieważ prowadzą do mechanicznego ucisku na żyły odbytu. Udowodniono, że długotrwałe przyjmowanie nawyku siedzenia na toalecie znacząco zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju choroby hemoroidalnej.

Określone grupy osób są szczególnie podatne na powstawanie hemoroidów. Wśród nich dominują osoby po 45. roku życia, u których elastyczność tkanek słabnie, co sprzyja wypadaniu guzków krwawniczych. Również kobiety w trzecim trymestrze ciąży (u 38% pojawiają się objawy hemoroidów na tym etapie). Osoby wykonujące pracę siedzącą (biurową, kierowcy zawodowi) oraz długotrwale unieruchomione stanowią kolejną liczną grupę, która aż trzykrotnie częściej doświadcza tego problemu. Rzadziej hemoroidy obserwuje się u osób systematycznie aktywnych fizycznie.

Istotny wpływ mają również nieprawidłowości dietetyczne – dieta uboga w błonnik i płyny wydłuża pasaż jelitowy i sprzyja zaparciom, co zwiększa ryzyko hemoroidów. Spośród czynników ryzyka, badania kliniczne wymieniają również predyspozycje rodzinne – jeśli chorobę hemoroidalną miał którykolwiek z rodziców, ryzyko jej wystąpienia u potomstwa wzrasta nawet ponad dwukrotnie. Nadużywanie alkoholu i ostrych przypraw zwiększa przekrwienie naczyń odbytu, co także sprzyja rozwojowi zmian hemoroidalnych.

Poniżej przedstawione zostało zestawienie kluczowych czynników ryzyka oraz grup narażonych na hemoroidy:

Tabela pokazuje, że największy wpływ na rozwój hemoroidów mają czynniki związane z ciążą, wiekiem, stylem życia i dietą. Zwraca uwagę różnorodność tych czynników – dotyczą zarówno osób starszych, jak i młodych kobiet w ciąży czy osób prowadzących siedzący tryb życia.

Czy hemoroidy mogą być groźne dla zdrowia?

Hemoroidy zwykle nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla życia, jednak w pewnych sytuacjach mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Nieleczone lub zaawansowane postacie hemoroidów mogą wywołać powikłania, takie jak masywne krwawienia, które w niektórych przypadkach skutkują ostrą niedokrwistością i wymagają hospitalizacji. Szczególnie narażone są osoby cierpiące na schorzenia układu krążenia oraz zaburzenia krzepliwości krwi.

Niebezpieczeństwo może stanowić również zakrzepica guzka hemoroidalnego. Gwałtowne powstanie bolesnego obrzmienia okolicy odbytu może doprowadzić do martwicy tkanek i lokalnych infekcji. W przypadku powstania ropnia odbytu, będącego niekiedy powikłaniem hemoroidów, istnieje ryzyko rozwoju sepsy – ogólnoustrojowej reakcji zapalnej, która zagraża życiu.

Należy również mieć na uwadze, że uporczywy świąd, ból i sączenie powodują przewlekłe zapalenie skóry wokół odbytu. Osoby starsze oraz obarczone chorobami zwiększającymi ryzyko infekcji (np. cukrzyca) są szczególnie podatne na powstawanie przewlekłych owrzodzeń. Każdy długotrwały stan zapalny okolicy odbytu sprzyja rozwojowi wtórnych zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych, które mogą wnikać w głąb tkanek i prowadzić do rozległych uszkodzeń.

Jakie powikłania mogą wynikać z nieleczonych hemoroidów?

Nieleczone hemoroidy mogą prowadzić do serii groźnych powikłań, które znacząco pogarszają komfort życia oraz stan zdrowia. Najczęstszym powikłaniem jest zakrzepica splotu hemoroidalnego, objawiająca się silnym bólem, obrzękiem i wyraźnie wyczuwalnym, twardym guzkiem przy odbycie. Utrzymujące się przewlekle hemoroidy sprzyjają także rozwojowi miejscowych stanów zapalnych, co może prowadzić do powstania ropni okołoodbytniczych, gorączki i ogólnego złego samopoczucia.

Przewlekłe krwawienia z hemoroidów, choć początkowo wydają się niegroźne, na dłuższą metę mogą wywołać niedokrwistość z niedoboru żelaza. Badania pokazują, że u pacjentów z długotrwałym krwawieniem stężenie hemoglobiny może spaść nawet poniżej 10 g/dl, co objawia się przewlekłym zmęczeniem, bladością skóry i osłabieniem. Kolejnym efektem braku leczenia są nadżerki i owrzodzenia śluzówki kanału odbytu, które zwiększają ryzyko wtórnych infekcji bakteryjnych.

U niektórych osób hemoroidy mogą doprowadzić do nietrzymania stolca lub gazów, zwłaszcza jeśli doszło do znacznego poszerzenia kanału odbytu i uszkodzenia zwieraczy podczas częstych krwawień lub zabiegów domowych. Ponadto zaawansowane, nieleczone hemoroidy czwartego stopnia mogą ulegać wypadaniu poza kanał odbytu, co nie tylko utrudnia codzienne funkcjonowanie, ale może także prowadzić do martwicy tkanek w wyniku zaburzonego ukrwienia.

W skrajnych przypadkach przewlekle utrzymujące się hemoroidy są czynnikiem predysponującym do rozwoju przetok odbytu, rzadziej do powstania masywnych krwotoków, wymagających pilnej interwencji chirurgicznej i transfuzji krwi. Badania wykazały, że przetoki dotyczą nawet 2–6% chorych z zaawansowanymi, długo nieleczonymi hemoroidami. Bezpośrednim następstwem powyższych komplikacji może być również pogorszenie higieny miejsc intymnych, co sprzyja wtórnym zakażeniom skóry oraz grzybicom.

Kiedy zgłosić się do lekarza z powodu hemoroidów?

Jeśli objawy hemoroidów utrzymują się powyżej tygodnia mimo stosowania leków dostępnych bez recepty lub domowych środków, konieczna jest konsultacja lekarska. Szczególnie niepokojące jest pojawienie się krwawienia z odbytu – zarówno podczas wypróżniania, jak i poza nim, bez względu na ilość utraty krwi. Tego typu symptomów nie wolno ignorować, gdyż mogą świadczyć nie tylko o zaawansowanych hemoroidach, ale również o innych poważnych chorobach odbytu i jelita grubego, w tym o nowotworze.

Do lekarza należy zgłosić się natychmiast w przypadku nagłego, nasilonego bólu odbytu, obrzęku, obecności twardych guzków czy objawów ogólnego pogorszenia stanu zdrowia (osłabienie, zawroty głowy, omdlenia). Bagatelizowanie takich objawów grozi rozwojem powikłań, takich jak zakrzepica żył odbytu czy ropień. Objawy narastające gwałtownie, pojawiająca się gorączka lub obecność ropy w okolicy odbytu, zawsze wymagają szybkiej konsultacji medycznej.

W przypadku, gdy hemoroidy pojawiają się po raz pierwszy u osób po 40. roku życia lub w rodzinie były przypadki nowotworów jelita grubego, niezbędna jest szczegółowa diagnostyka nawet przy łagodnych dolegliwościach. Lekarz może zalecić badanie per rectum i ewentualnie kolonoskopię. Wskazane jest również zgłoszenie się, gdy mimo leczenia objawy powracają, narastają lub towarzyszy im wyraźna utrata masy ciała czy zmiana rytmu wypróżnień.

Szczególną ostrożność powinny zachować osoby z następujących grup:

• kobiety w ciąży oraz w okresie połogu, u których hemoroidy często przebiegają gwałtowniej
• chorzy przewlekle stosujący leki przeciwzakrzepowe lub o obniżonej odporności
• pacjenci z cukrzycą, która zwiększa ryzyko zakażeń bakteryjnych okolic odbytu
• osoby z chorobami tarczycy lub niewydolnością serca, u których zatrzymanie płynów może nasilać objawy hemoroidów

Zignorowanie objawów w tych przypadkach może prowadzić do poważnych powikłań i wymaga natychmiastowego kontaktu z lekarzem proktologiem.

Nie wolno lekceważyć częstych nawrotów objawów ani podejmować długotrwałej samodzielnej terapii, gdyż przewlekłe hemoroidy mogą maskować inne, poważniejsze schorzenia. Każde nietypowe objawy w okolicy odbytu, jeśli utrzymują się ponad tydzień lub szybko się nasilają, powinny być ocenione przez lekarza.

W jaki sposób można skutecznie leczyć i zapobiegać hemoroidom?

Skuteczne leczenie hemoroidów zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz indywidualnej sytuacji pacjenta. W łagodnych i umiarkowanych przypadkach najważniejsze są działania zachowawcze: regularne wypróżnienia przy diecie bogatej w błonnik (minimum 25–30 g dziennie), odpowiednie nawodnienie (co najmniej 2 litry płynów dziennie) oraz unikanie długotrwałego siedzenia na toalecie. Zaleca się codzienne spacery i aktywność fizyczną poprawiającą perystaltykę jelit. Pomocne mogą być nasiadówki w letniej wodzie z dodatkiem rumianku lub nadmanganianu potasu oraz stosowanie maści z lidokainą lub hydrokortyzonem, jednak tylko przez krótki czas – maksymalnie 7 dni.

W przypadku nasilonych objawów, takich jak krwawienie, ból lub wypadanie hemoroidów, wdraża się leczenie zabiegowe. Najczęściej wykorzystuje się mało inwazyjne metody ambulatoryjne, do których należą gumkowanie (metoda Barrona – zakładanie gumowych opasek powodujących martwicę guzka), skleroterapia (wstrzyknięcie środka powodującego zwłóknienie naczynia) oraz koagulacja podczerwienią. Hemoroidy III–IV stopnia wymagają czasem leczenia chirurgicznego – klasycznej hemoroidektomii, zabiegów Staplera lub laserowej ablacji. Wybór metody zależy od nasilenia schorzenia i obecności powikłań, a skuteczność poszczególnych technik potwierdzają randomizowane badania kliniczne opublikowane między innymi w „Colorectal Disease” i „Techniques in Coloproctology”.

Aby uniknąć nawrotów i powstawania hemoroidów, bardzo ważna jest codzienna profilaktyka. Do najistotniejszych działań należą:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała i unikanie nadwagi
• regularne ćwiczenia zapobiegające zastojom żylnym
• krótkie, nieprzeciągane wizyty w toalecie bez forsowania wypróżnienia
• eliminacja ostrych przypraw i alkoholu z diety, które podrażniają śluzówkę odbytu
• stosowanie mokrego papieru czy chusteczek bez alkoholu do przemywania okolicy odbytu

Każdy z tych czynników wykazano w badaniach epidemiologicznych jako skuteczną formę profilaktyki. Stosowanie powyższych zasad znacząco obniża ryzyko kolejnych epizodów hemoroidalnych.

W celu porównania metod terapeutycznych pod względem skuteczności, liczby nawrotów i potencjalnych powikłań przedstawiono poniższą tabelę:

Z podanych danych wynika, że najskuteczniejsza i najrzadziej prowadząca do nawrotów jest klasyczna hemoroidektomia. Wiąże się ona jednak z najwyższym ryzykiem powikłań i jest zarezerwowana głównie dla ciężkich przypadków. Metody ambulatoryjne, takie jak gumkowanie i skleroterapia, wykazują dobrą skuteczność przy niższym ryzyku komplikacji, dlatego są szeroko stosowane przy leczeniu hemoroidów o umiarkowanym nasileniu.